ABD ham petrol fiyatları Perşembe günü yaklaşık yüzde 5 artarak üst üste üçüncü seansta da yükseliş kaydetti. Fiyatlar Cuma günü de yükselmeye devam etti.
Salı günü İran, İsrail’e yaklaşık 200 balistik füze fırlatarak uzun müddettir devam eden gergin süreci farklı bir boyuta taşıdı.
Bu atak, Nisan ayında İsrail’e yaklaşık 300 füze ve insansız hava aracı fırlatan İran’ın bu yıl İsrail’e yönelik ikinci saldırısı oldu. Lakin geçmiş hücuma nazaran çok daha gelişmiş silah sistemleri kullanıldı.
İsrail ve ABD atağa misilleme kelamı verirken, bölgeyi istikrarsızlaştırabilecek ve global petrol piyasalarını etkileyebilecek bir çatışmanın patlak verebileceğinin emarelerini de sergiledi.
Bir OPEC üyesi olan İran günde yaklaşık 3,2 milyon varil petrol üretiyor ve bu da global üretimin yaklaşık yüzde 3’üne tekabül ediyor. İsrail’in atakları İran’ın güç altyapısı için direkt bir tehdit oluşturabilir.
ABD yaptırımlarına karşın İran’ın petrol ihracatı bu yıl son yılların en yüksek düzeyi olan günlük 1.7 milyon varile yükseldi ve en büyük müşterisi ise ABD’nin tek taraflı yaptırımlarını tanımayan Çin oldu.
Saxo Bank Emtia Stratejisi Başkanı Ole Hansen, jeopolitik tansiyonlar çoklukla kısa vadeli fiyat artışlarına yol açarken, uzun vadeli tepelerin çatışmanın şiddetine ve mühletine bağlı olduğunu açıkladı.
Buna ek olarak, zayıf bir global talep görünümü fiyatların ne kadar yükselebileceğini sınırlayabilir. Değerli arz kesintileri yahut uzun müddetli meçhullüğü tetikleyen jeopolitik bir olay olmadan, petrol fiyatlarının yeni uç noktalara fırlamak yerine daha yüksek bir aralıkta seyretmesi daha olasıdır” dedi.
Analistler, tüccarların ve spekülatörlerin kısa vadeli dalgalanmalardan çıkar sağlayacağını, lakin OPEC+ ülkelerinden gelen bol arzın ve Çin’in ekonomik zayıflığının fiyatları denetim altında tuttuğunu savunuyor.
Çatışmanın uzaması global petrol arzı açısından önemli riskler doğurabilir. Bu türlü bir tırmanmanın İran’ı Hürmüz Boğazı’nı kapatmaya itebileceğine dair tasalar var.
Hürmüz Boğazı, günlük petrol arzının beşte birinin geçtiği kilit bir lojistik noktadır. İran, Irak, Suudi Arabistan, Kuveyt ve BAE’den yapılan petrol ihracatı için epeyce kritik bir arter.
Hansen, “Hürmüz Boğazı’nın kapatılması ya da süreksiz bir kesinti bile global güç piyasalarında şok dalgaları yaratarak fiyatları arttıracak ve arz darboğazları yaratacaktır” diye vurguladı.
“Ancak, kilit üreticiler de dahil olmak üzere OPEC+’nın vereceği cevap, arzın istikrara kavuşturulmasında çok kıymetli olacak ve kısa vadeli kesintileri yönetmek için stratejik rezervlere başvurulabilir. Tekrar de, Orta Doğu’nun global güçteki merkezi rolü nedeniyle, devam eden jeopolitik riskler petrol piyasasını daha fazla fiyat dalgalanmasına karşı hayli hassas hale getirmekte ve yatırımcıları huzursuz etmektedir.”
OPEC, İsrail’in saldırısı sonucu İran’ın petrol tesislerinin büsbütün devre dışı kalması halinde bu kaybı telafi edebilecek kâfi yedek petrol kapasitesine sahip. Lakin İran’ın Körfez’deki komşularının tesislerini vurarak misilleme yapması halinde üretici küme zorluklarla karşılaşacaktır.
Kaynaklardan ikisi, Körfez ülkelerinin, daha fazla şiddetin Körfez petrol tesislerini tehdit edebileceği kaygısıyla İran’a çatışmada tarafsız oldukları konusunda garanti vermeye çalıştıklarını söyledi.
El Şemmari, “Uzun periyodik bir çatışmanın bilhassa Hürmüz Boğazı üzerinden geçen kilit petrol tedarik yollarını istikrarsızlaştırma potansiyeli kaygı verici, fakat İran’ın çıkarına değil” dedi ve ekledi:
“Geçmişte Suudi-Husi çatışması sırasında petrol tankerlerine yönelik taarruzlar gördük fakat Suudi Arabistan ve İran ortasındaki yakınlaşma bölgeyi istikrara kavuşturdu. Boğazın kesintiye uğraması tüm bölgenin ekonomik güvenliğine ziyan verir ki İran da alakaların istikrarlı kalmasını istediği için bundan kaçınmak istiyor.”
“İsrail ve İran ortasındaki tansiyon piyasalarda dalgalanmaya yol açabilir, fakat direkt bir askeri çatışma mümkünlüğü düşük olsa da İran’ın petrol ve nükleer tesislerine yönelik riskler öngörülemez olmaya devam ediyor.”
İsrailli yetkililer İran’ın saldırısının tesirini küçümsüyor olabilir. Yalnızca bir kişinin öldüğü bildirilse de bu taarruz İran’ın Nisan ayında gerçekleştirdiği hücumdan daha fazla hasara yol açtı.
Analistler İsrail’in misilleme için dört seçeneği olduğunu belirtiyor: İran’ın petrol üretim tesislerini amaç almak, rejimin sembollerini vurmak, üst seviye İranlı hükümet yetkililerine suikast ya da nükleer altyapıyı vurmak.
Tahran, bilhassa de başkanlık seçimlerine yalnızca bir ay kalmışken ABD’nin petrol fiyatlarının çok yükselmesini istemeyeceğini düşünüyor olabilir.
İngiltere merkezli fikir kuruluşu Chatham House’un Orta Doğu ve Kuzey Afrika Programı’nda yardımcı araştırmacı olan Neil Quilliam, bu durumun İsrail’in gaye seçimini sınırlayabileceğini fakat İran’ın kritik varlıklarını vurma kararlılığından caydırmayacağını söyledi.
Quilliam, Al Arabiya İngilizce’ye verdiği demeçte “İsrail’in oluşabilecek global tesir nedeniyle İran’ın kilit petrol altyapısını direkt maksat alması pek mümkün değil” dedi ve ekledi:
“İsrail bunun yerine askeri ve istihbarat varlıklarının yanı sıra İran’ın güç ve bağlantı altyapısına odaklanması daha olasıdır ve Hizbullah’ınkine misal biçimde üst seviye İranlı başkanlar de gayede olabilir.”
Perşembe günü kendisine İsrail’in İran’ın petrol tesislerini vurmasını destekleyip desteklemeyeceği sorulan ABD Başkanı Joe Biden gazetecilere “bunu tartışıyoruz” dedi.
Quilliam, “İran, Bab el Mendeb Boğazı’ndan geçen petrol tankerlerine yönelik hücumları ağırlaştırmak için Husiler üzere vekil güçleri kullanarak risk primini yükseltebilir” dedi ve ekledi:
“Ayrıca Husileri Körfez ülkelerinin güç altyapısını tehdit etmeye teşvik ederek Hizbullah’ın zayıflamasıyla birlikte kümenin profilini yükseltmeyi sağlamayı amaçlayabilir.”